Trường Can Hành - Lý Bạch

Trường Can Hành, bài thơ Ngũ ngôn Trường thiên Cổ Phong của Lý Bạch, kể về tình cảnh của một thiếu phụ ở làng Trường Can. Thành ngữ "Thanh Mai Trúc Mã" xuất phát từ bài thơ này, ý nói đôi nam nữ quen biết chơi đùa với nhau từ thuở nhỏ và lớn lên kết thành chồng vợ.

長 干 行           Trường Can Hành

妾 髮 初 覆 額 Thiếp phát sơ phúc ngạch
折 花 門 前 劇 Chiết hoa môn tiền kịch
郎 騎 竹 馬 來 Lang kỵ trúc mã lai
遶 床 弄 青 梅 Nhiễu sàng lộng thanh mai
同 居 長 干 裡 Đồng cư Trường Can lý
兩 小 無 嫌 猜 。 Lưỡng tiểu vô hiềm sai.
十 四 為 君 婦 Thập tứ vi quân phụ
羞 顏 未 嘗 開 Tu nhan vị thường khai
低 頭 向 暗 壁 Đê đầu hướng ám bích
千 喚 不 一 回。 Thiên hoán bất nhứt hồi.
十 五 始 展 眉 Thập ngũ thỉ triển mi
願 同 塵 與 灰 Nguyện đồng trần dữ hôi
常 存 抱 柱 信 Thường tồn bảo trụ tín
豈 上 望 夫 臺。 Khởi thượng Vọng phu đài.
十 六 君 遠 行 Thập lục quân viễn hành
瞿 塘 灩 澦 堆 Cù Đường Diễm Dự đôi.
五 月 不 可 觸 Ngũ nguyệt bất khả xúc
猿 聲 天 上 哀 Viên thanh thiên thượng ai
門 前 遲 行 跡 Môn tiền trì hành tích
一 一 生 綠 苔 Nhất nhất sinh lục đài.
苔 深 不 能 掃。 Đài thâm bất năng tảo.
落 葉 秋 風 早 Lạc diệp thu phong tảo
八 月 蝴 蝶 黃 Bát nguyệt hồ điệp hoàng
雙 飛 西 園 草 Song phi tây viên thảo
感 此 傷 妾 心 Cảm thử thương thiếp tâm
坐 愁 紅 顏 老。 Tọa sầu hồng nhan lão.
早 晚 下 三 巴 Tảo vãn hạ Tam Ba
預 將 書 報 家 Dự tương thư báo gia.
相 迎 不 道 遠 Tương nghinh bất đạo viễn
直 至 長 風 沙 Trực chí Trường Phong Sa.

李白                 Lý Bạch
***
Trường Can: tên một ngôi làng
Sàng:
♦(Danh) Cái giá (để gác, đặt đồ vật). ◎Như: cầm sàng 琴床 giá đàn, mặc sàng 墨床 giá mực.
♦(Danh) Cái gì trên mặt đất hình như cái giường, gọi là sàng. ◎Như: hà sàng 河床, miêu sàng 苗床, hoa sàng 花床.
♦(Danh) Bàn, sàn, sạp. ◎Như: thái sàn 菜床 sạp rau, bào sàng 鉋床 bàn máy bào.
♦(Danh) Cái sàn bắc trên giếng để đỡ con quay kéo nước.

Bảo trụ tín: theo chuyện chàng thư sinh Vĩ Sinh có hẹn với một người con gái ở dưới chân cầu, nước lên mà không thấy tới, vẫn ôm chân cầu mà chờ, nên bị chết đuối.
Vọng Phu Đài: đài trông ngóng chồng, phía nam Trung Châu chừng mười dặm.
Cù Đường, Diễm Dự: hai bãi cát nằm hai bên sông Trường Giang ngay cửa Tam Hiệp
Tam Ba: Ba Quận, Ba Đông, Ba Tây gọi chung là Tam Ba.
Trường Phong Sa: địa danh xưa, bây giờ là huyện Quý Trì.

Dịch Nghĩa: Khúc Ca Làng Trường Can

Tóc em mới vừa ngang trán
Đang hái hoa chơi trước cửa
Chàng lấy tre giả làm ngựa chạy đến
Chạy quanh sạp gỗ đùa giỡn với nhánh mơ xanh
Cùng sống tại làng Trường Can
Cả hai còn nhỏ nên không hề nghi ngại gì
Mười bốn tuổi đã trở thành vợ của chàng
Nhưng vẫn còn mắc cỡ chưa dám mở lời
Chỉ quay mặt vào vách tối
Gọi cả ngàn lần mà không dám đáp lại một câu
Năm mười lăm tuổi mới mở mày (dạn dĩ vui tươi)
Nguyện cùng cực khổ vẫn có nhau
Mãi luôn giữ lời không thay đổi (Bão trụ tín)
Chẳng ngại lên đài Vọng Phu để ngóng đợi chàng
Thiếp mười sáu tuổi thì chàng đi xa
Đến tận Cù Đường Diễm Dự
Tháng năm không thể đến đó được
Tiếng vượn kêu nghe buồn cả trời cao
Trước cửa vẫn còn lưu lại dấu chân
Đâu đâu rêu xanh cũng đã phủ đầy
Rêu dầy đến đổi không thể quét sạch
Gió thu đến sớm lá cũng bắt đầu rơi rụng
Tháng tám những con bướm vàng bay về
Chúng bay từng cặp nơi vườn mọc toàn là cỏ ở phía tây
Nhìn thấy thế lòng càng thêm đau
Ngồi buồn càng lo cho nhan sắc mau già
Một sớm hay chiều nào chàng có về Tam Ba
Có thể viết thư về nhà
Thiếp sẽ đón mà chẳng ngại đường xa
Dù có đi thẳng đến Trường Phong Sa.

Dịch Thơ:

Trường Can Hành

Ngang trán tóc em vừa
Hái hoa chơi trước cửa
Ngựa tre chàng đến nơi
Đùa mai quanh sạp ván
Mình chung xóm Trường Can
Còn bé chẳng ngại ngùng.
Mười bốn nên chồng vợ
Nên hãy còn mắc cỡ
Thường quay vào vách tối
Gọi mấy cũng im hơi.
Mười lăm thiếp tươi mày
Khổ mấy cũng chẳng thay
Một lòng bền son sắt
Dù đến Vọng Phu Đài.
Năm sau chàng lên đường
Cù Diễm cách người thương
Tháng năm không thể tới
Vượn kêu thảm ngất trời
Trước sân còn dấu cũ
Khắp nơi rêu che phủ
Quét sao sạch rêu xanh
Thu về lá rụng nhanh
Tháng tám bướm bay về
Vườn cỏ từng đôi kề
Nhìn cảnh dạ thiếp đau
Buồn nhan sắc tàn mau.
Bao giờ đến Tam Ba
Nhớ viết thư về nhà
Gặp chàng thiếp nào ngại
Dẫu tận Trường Phong Sa.

Quên Đi
***

Trường Can Hành

Ngũ ngôn Cổ phong Nhạc phủ : 李白 Lý Bạch

*Chú Thích:

- Trường Can: Tên một làng, nay thuộc huyện Giang Ninh, tỉnh Giang Tô. HÀNH là tên một khúc hát trong Nhạc phủ như CA, KHÚC, HÀNH … Nên TRƯỜNG CAN HÀNH là Khúc hát xứ Trường Can. Ngoài bài nầy của Lý Bạch ra, ta còn có 2 bài TRƯỜNG CAN HÀNH ngũ ngôn tuyệt cú nhạc phủ cũng rất nổi tiếng của Thôi Hiệu ( Mời đọc Đường Thi Tuyển Độc I, bài 21 ).
- Phúc Ngạch: Phúc là Đậy, Ngạch là Trán; nên Phúc Ngạch là Phủ trán.
- Kịch: không phải là Kịch nghệ, ở đây có nghĩa là Chơi Đùa.
- Hiềm Sai: là Nghi Ngại. Vô Hiềm Sai là Không nghi ngại gì cả, rất vô tư.
- Triển Mi: là Mở mày. Ta hay nói là Mở Mày Mở Mặt, ý chỉ Mặt Mũi đã trưởng thành, đã đẹp đẽ. Mở Mày Mở Mặt trong tiếng Việt ta còn dùng để chỉ Vui Vẻ hân hoan vì Hãnh Diện bởi việc gì đó.
- Nguyện Đồng Trần Dữ Hôi : là Nguyện cùng tro cùng bụi, ý muốn nói là Sẽ Đồng cam cộng khổ với nhau. - Bão Trụ Tín : là theo Thành ngữ : BẢO TRỤ CHI TÍN抱柱之信 là Cái Uy Tín Về Việc Ôm Cột ( Cầu ). Theo sách TRANG TỬ : VĨ SINH hẹn với cô gái ở dưới trụ cầu. Khi nước lớn, cô gái không đến, VĨ SINH ôm lấy cột cầu "chịu trận" mà chết. Si tình đến thế là cùng !
Vọng Phu Đài : là Đài Trông Chồng, ở cách Nam Huyện của tỉnh Tứ Xuyên hai ba chục dặm. Tương truyền là nơi của Tôn Phu Nhân đứng để ngóng trông Lưu Bị, khi Bị đã chết ở Bạch Đế Thành
- Cù Đường: Tên một bến nước, ở phía thành đông của Quỳ Châu Phủ, tên cũ là Tây Lăng Giáp, là cửa ngỏ ra vào của Tam Giáp, hai bên vách đá dựng đứng giữa dòng Trường Giang.
- Hành Tích: là Dấu tích của bước chân đã đi qua. Là Dấu Giày.
- Tam Ba: là Ba Quận, Ba Đông, Ba Tây, hợp xưng là Tam Ba.
- Trường Phong Sa : là địa danh, nay thuộc huyện Qúy Trì, tỉnh An Huy.

* Nghĩa Bài Thơ:

Khúc Hát Xứ Trường Can

Khi tóc của thiếp vừa phủ lưa thưa xuống trán, đang hái hoa chơi đùa phía trước cửa, thì chàng cởi ngựa tre chạy đến, chạy vòng quanh miệng giếng để ngắt ghẹo cành mai xanh. Chúng ta cùng lớn lên ở xứ Trường Can, hai đứa trẻ cùng ngây thơ trong trắng không úy kỵ gì cả ! Nhưng… Mười bốn tuổi thiếp đã về làm vợ chàng rồi, mà vẫn còn rất thẹn thùng bẽn lẽn, chỉ cúi đầu nằm xây mặt vào vách, chàng gọi trăm ngàn lần vẫn không quay đầu lại. Đến mười lăm tuổi mới mở mặt mở mày ra nguyện cùng chàng đồng cam cộng khổ, sống chết có nhau, và quyết một lòng chung thủy với chàng (bảo trụ tín) cho dù phải lên Vọng Phu Đài để trông ngóng chồng về. Mười sáu tuổi chàng lại phải đi xa đến tận xứ Cù Đường hiểm trở.
Giữa tháng năm mùa hè nóng nực, tiếng vượn hú vang mãi tận trời xanh. Những dấu chân của thiếp khi đưa tiễn chàng trước cửa đều đã nổi rêu xanh, rêu dầy đến nỗi thiếp cố quét nhưng vẫn không đi. Lá rụng theo làn gió thu sớm thổi, những con bướm tháng tám đã vàng vọt, nhưng vẫn bay song đôi trong vườn tây đầy cỏ, làm cho thiếp cảm thấy thương tâm cho thân phận lẻ loi, ngồi đây mà sầu não cho cái nhan sắc sớm già nua của mình ! Nếu trong một sớm tối nào đó mà chàng về đến xứ Tam Ba, hãy viết thư về nhà báo cho thiếp biết trước, thiếp sẽ chẳng nệ đường xa mà đi đón chàng dù cho phải trực chỉ đến tận Trường Phong Sa!

*Diễn Nôm:

Khúc Hát Trường Can

Khi tóc thiếp mới vừa phủ trán,
Bẻ hoa chơi lảng vảng trước sân.
Ngựa tre chàng cưỡi đến gần,
Chạy quanh bờ giếng ghẹo cành mai xanh.
Xứ Trường Can em anh cư trú,
Hai bé con vẫn cứ thơ ngây,
Mười bốn làm vợ chàng ngay,
Thẹn thùa chưa biết mảy mai chuyện tình.
Cứ quay đầu mặt nhìn vào vách,
Gọi ngàn lần… nhìn vách làm thinh.
Mười lăm mới đắm đuối tình,
Nguyện cùng lên thác xuống ghềnh có nhau !
Như Vĩ Sinh ôm cầu giữ hẹn,
Nào phải cần thẹn đá vọng phu.
Mười sáu chàng phải viễn du,
Cù Đường non nước mịt mù xa xôi.
Trời tháng năm tơi bời nóng bức,
Tiếng vượn buồn thổn thức mây xanh.
Dấu giày đưa tiễn bước anh,
Giờ đà đã phủ rêu xanh mất rồi !
Rêu xanh phủ ngậm ngùi khôn quét,
Lá vàng rơi gió rét thu sang.
Trung thu tháng tám bướm vàng,
Song song đôi lứa bay sang vườn đoài.
Thấy đôi bướm ai hoài lòng thiếp,
Hồng nhan sầu ai biết già mau.
Sớm chiều mơ ước bên nhau,
Nếu thư chàng báo về mau lại nhà,
Thiếp sẽ chẳng nề hà đường xá,
Nguyện vượt ngàn đến xứ Tam Ba.
Thẳng dong tận Trường Phong Sa,
Đón chàng về lại quê nhà đoàn viên!

Nhưng đó chỉ là mơ ước của nàng thiếu phụ trông chồng mà thôi, chứ thực tế thì … vẫn biền biệt bặt vô âm tín, không biết chàng đang ở nơi nao và khi nào thì mới về quê như trong bài XUÂN TỨ cũng của Lý Bạch là:

當君懷歸日. Đương quân hoài quy nhật,
是妾斷腸時 ! Thị thiếp đoạn trường thì!
Có nghĩa:
Khi chàng nhớ trở lại nhà,
Là khi lòng thiếp xót xa đoạn trường!

Đỗ Chiêu Đức
***
Trường Can Hành

Tóc lòa xòa chấm trán
Ngoài cổng đang hái hoa
Chàng lấy tre giả ngựa
Chạy quanh sạp đùa mai
Cùng sống tại Trường An
Cả hai đều trẻ dại
Mười bốn tuổi thành thân
Tuy gần lời ngại tỏ
Em thẹn thùng giấu mặt
Ngàn tiếng gọi vẫn im
Đến mười lăm thì đã
Vui cộng khổ bên nhau
Trước sau nguyền chung thủy
Dẫu đến Vọng Phu Đài
Mười sáu chàng lại đi
Tận Cù Đường Diễm Dự
Tháng Năm chẳng thể tới
Tiếng vượn buồn ngất trời
Trước cửa dấu chân in
Nhìn quanh rêu phủ đầy
Làm sao quét sạch đây
Thu chớm về lá rơi
Đàn bướm trời tháng Tám
Vườn cỏ vờn từng đôi
Cảnh ấy ôi não lòng
Lo nhan sắc chóng già
Khi nào tới Tam Ba
Nhớ thư về báo tin
Ngại gì đường diệu vợi
Dẫu đến tận Phong Sa

Kim Phượng