Thăng Long Thành Hoài Cổ - Vua Thành Thái

    Trong khoảng thời gian bị an trí ở Cấp(Cap Saint Jacques), buồn vì lực bất tòng tâm không thể làm được gì cho non sông đất nước của mình . Trước cảnh trời nước mênh mông vẳng lại tiếng súng xa xa của quân Pháp, nhà vua đã cám cảnh mà làm nên bài thơ SẦU TÂY BỂ CẤP như sau:

Sống thừa nào biết có hôm nay,
Nhìn thấy non sông đất nước này.
Sừng ngựa chưa quên câu chuyện cũ,
Ruột tằm đòi đoạn mối sầu tây.
Thanh xuân nghìn dặm mây mù mịt,
Bể Cấp tư bề sóng bủa vây.
Tiếng súng ngày đêm như khúc nhạc,
Dầu cho sắt đá cũng chau mày.

    Dưới đây là một bài thơ rất nổi tiếng và chứa đầy tâm huyết của nhà vua đối với hiện tình của đất nước, bài Thăng Long Thành Hoài Cổ sau đây:

昇龍城懷古             Thăng Long Thành Hoài Cổ

幾度桑滄幾度驚， Kỷ độ tang thương kỷ độ kinh,
一番回首一番情。 Nhất phiên hồi thủ nhất phiên tình.
牛湖已變三朝局， Ngưu hồ dĩ biến tam triều cục,
虎洞空餘百戰城。 Hổ động không dư bách chiến thành.
儂嶺浮雲今古色， Nùng lĩnh phù vân kim cổ sắc,
珥河流水泣歌聲。 Nhị hà lưu thủy khấp ca thanh.
擒胡奪槊人何在？ Cầm Hồ đoạt sáo nhân hà tại?
誰為江山洗不平？ Thùy vị giang sơn tẩy bất bình?

成泰皇帝                Thành Thái Hoàng Đế
阮福寶嶙                Nguyễn Phúc Bửu Lân
***
* Chú thích:

- Ngưu Hồ Hổ Động 牛湖虎洞 : tức KIM NGƯU HỒ 金牛湖 là Hồ Trâu Vàng và BẠCH HỔ ĐỘNG 白虎洞 là Hang Cọp Trắng. Hai truyền thuyết về tiền thân của Hồ Tây. Trong Tụng Tây Hồ Phú 頌西湖賦 (bài phú ca tụng Tây Hồ) của Chương lĩnh hầu Nguyễn Hữu Lượng đọc trong lễ tế trời đất của vua Quang Toản năm 1801, có nhắc lại gốc tích Hồ Tây theo các truyền thuyết kể trên:

Lạ thay cảnh Tây hồ!
Lạ thay cảnh Tây hồ!
Trộm nhớ thuở đất chia chín cõi,
Nghe rằng đây đá mọc một gò.
Trước Bạch Hổ vào ở đó làm hang,
Long vương trổ nên vùng đại trạch.
Sau Kim Ngưu lại vào đây hóa vực,
Cao vương đào chặn mạch hoàng đô...

- Nùng Lĩnh Nhị Hà 儂嶺珥河 : là Núi Nùng, Danh sơn chính khí của đất Thăng Long, và Sông Nhị tức Sông Hồng hiện nay. Đây là hai biểu tượng NÚI SÔNG của đất Thăng Long xưa.
- Cầm Hồ Đoạt Sáo 擒胡奪槊 : Bắt giặc Hồ (HỒ 胡 : là Rợ Hồ, giặc từ miền bắc tràn xuống quấy nhiễu Trung Hoa. Ta mượn từ Hồ nầy để gọi chung các triều đại phương bắc tràn xuống xâm lược nước ta). Đoạt Sáo là cướp cây giáo của giặc. Câu thơ nầy lấy ý ở bài thơ "Tùng Giá Hoàn Kinh 從駕還京" của Trần Quang Khải với hai câu đầu là:

奪槊章陽渡， Đoạt sáo Chương Dương Độ,
擒胡咸子關。 Cầm Hồ Hàm Tử Quan.

* Nghĩa bài thơ:

Thăng Long Thành Hoài Cổ

    Mấy lần tang thương biến đổi là mấy lần phải chịu cảnh kinh hoàng, nên mỗi lần quay đầu nhìn lại là mỗi lần lại xúc động tâm tình. Hồ Kim Ngưu đã trải qua thời cuộc của ba triều đại (Lý Trần Lê); Động Bạch Hổ cũng chỉ còn lại một cổ thành đã trải qua hàng trăm trận chiến. Trên đĩnh núi Nùng của đất Thăng Long mây còn vương màu chính khí của xưa nay; Tiếng nước chảy của sông Nhị Hà như tiếng ca tiếng khóc râm rang. Nào những ai "Cầm Hồ Hàm Tử, Đoạt sáo Chương Dương" nay ở nơi đâu ? Ai sẽ vì giang san nầy mà tẩy rửa đi sự bất bình ẩn ức ?!

    Hai câu cuối như là lời hiệu triệu gián tiếp, vừa nhắc lại lịch sử hào hùng của dân tộc vừa thức tỉnh và kêu gọi những ai còn nặng lòng vì nước hãy đứng lên để rửa sạch những nỗi bất bình của dân tộc phải cam chịu bấy lâu nay.

* Diễn Nôm:
Thăng Long Thành Hoài Cổ

Mấy lượt tang thương mấy hiểm kinh,
Mấy phen nhìn lại biết bao tình.
Kim Ngưu từng trải ba triều đại,
Bạch Hổ còn trơ một mảnh thành.
Nùng lĩnh mây lành kim cổ tựa,
Nhị Hà sông réo khóc ca thanh.
Cầm Hồ đoạt sáo người đâu tá?
Ai giúp giang san rửa bất bình?!

Lục bát:

Tang thương kinh hiểm bao lần,
Quay đầu nhìn lại bội phần xót xa.
Trâu vàng ba lượt triều ca,
Bạch hổ trăm trận trải qua một thành.
Cổ kim mây phủ đĩnh Nùng,
Nhị Hà ca khóc theo dòng nước trôi.
Cầm Hồ đoạt sáo qua rồi,
Bất bình non nước ai người rửa cho?!

Đỗ Chiêu Đức diễn Nôm
***
Thăng Long Thành Hoài Cổ

1/

Biến đổi mấy lần mấy nỗi đau
Lắm phen nhớ lại lệ dâng trào
Hồ Ngưu vẫn vậy ba triều đại
Động Hổ còn đây mấy chiến hào
Mây núi Nùng kia mây mãi rạng
Tiếng sông Hồng nọ tiếng than cao
Chận Hồ đoạt giáo người đâu vắng
Giúp nước lâm nguy biết kẻ nào.

2/

Mỗi lần dâu bể kinh hoàng
Bao phen nhìn lại lòng càng xót xa
Hồ Ngưu triều đại trải ba
Còn kia động Hổ xa xa vách thành
Đỉnh Nùng mãi vẫn mây xanh
Tiếng Hồng tựa tiếng dân lành. khóc than
Chận Hồ đoạt giáo còn vang
Biết ai cứu lấy giang san lúc này.

Quên Đi
***
Nhớ Xưa Thành Thăng Long

Mấy thuở tang hoang, mấy giật mình,
Quay đầu nhìn lại, ngẫm bao tình.
Trâu hồ đã trải ba triều đại,
Cọp động còn đây một mảnh thành.
Nùng Lĩnh nhuốm mây, mầu sắc cổ,
Nhị Hà tuôn nước, tiếng reo thanh
Cầm Hồ đoạt sáo, người đâu nhỉ!
Ai giúp giang sơn, xóa bất bình?

Danh Hữu
Paris, sang thứ hai, 29.11.2021
***
Thăng Long Thành Hoài Cổ

Mấy cảnh điêu linh mấy hải hùng
Bao phen ngoảnh lại bấy đau chung
Ngưu Hồ thời có ba triều đại
Động Hổ thành trơ trăm trận hùng
Nùng Lĩnh đám mây còn rực rỡ
Nhị Hà tiếng réo đến khôn cùng
Dẹp Hồ cướp giáo người đâu thấy
Ly loạn gươm ai sẽ vẫy vùng

Kim Phượng